Kinderen reageren verschillend op negatieve gebeurtenissen in hun omgeving.
Cultuur beïnvloedt de manier waarop we emoties uiten.
In sommige culturen is het bijvoorbeeld niet gepast om sterke emoties te tonen, terwijl het in andere culturen algemeen aanvaard is.

Sommige tekenen van verdriet zijn misschien niet zo duidelijk.
Geen enkel kind toont verdriet of angst of gelijk welke andere lastige emotie op dezelfde manier.

In tijden van stress en crisis observeren kinderen het gedrag en de emoties van volwassenen om te zien hoe ze met hun eigen emoties kunnen omgaan.

Veel voorkomende reacties op stress bij kinderen

Veel van deze reacties duren maar kort en zijn normale reacties op stressvolle gebeurtenissen.
Als deze reacties langere tijd aanhouden kan het kind extra (professionele) hulp nodig hebben.

0-3 jaar

• Zich meer dan normaal vastklampen aan de verzorgers

• Terugvallen op vroeger (jonger) gedrag: terug tutje willen als ze er al mee gestopt waren, weer melk uit een fles willen drinken,

• Veranderingen in slaap- en eetpatroon

• Hogere prikkelbaarheid

• Verhoogde hyperactiviteit (vergelijkbaar met de verhoogde stress of opgewondenheid in bepaalde periodes bv. rond Sinterklaas, kerstfeesten, net voor een vakantie …)

• Angstiger

• Veeleisender (meer ‘aandacht’ vragen; ik noem het eerder: meer nood aan connectie met een veilige volwassene)

• Vaker huilen

• Meer of sneller driftbuien

4-6 jaar

• Zich vastklampen aan volwassenen

• Terugvallen op vroeger (jonger) gedrag: terug baby willen zijn, babygeluiden maken i.p.v. te spreken, aanhankelijker zijn, bedplassen als kind al zindelijk was, ineens dingen niet meer doen die het perfect zelf kan: bv. zich aankleden, tanden poetsen …

• Veranderingen in slaap- en eetpatroon

• Hogere prikkelbaarheid

• Agressiever gedrag: slaan, bijten, roepen, spullen kapot maken

• Meer moeite met concentratie

• Inactiever of net veel actiever worden

• Stoppen met spelen

• Stoppen met praten

• Volwassen rollen aannemen

• Angstiger of bezorgder zijn

• Meer of sneller driftbuien of andere emotionele uitingen

7-12 jaar

• Zich terugtrekken: je hebt het gevoel dat je je kind moeilijker kan ‘bereiken’

• Frequente bezorgdheid over anderen

• Veranderingen in slaap- en eetpatroon

• Toenemend gevoel van angstig zijn

• Hogere prikkelbaarheid

• Rusteloosheid

• Agressiever gedrag, zowel in woorden als in daden

• Slecht geheugen en concentratie

• Lichamelijke symptomen/ psychosomatische klachten: bv. (echte!) buikpijn hebben zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak, veroorzaakt door stress / angst

• Praat vaak over de gebeurtenis of herhaalt het in spel

• Voelt zich schuldig of geeft zichzelf de schuld

13-17 jaar

• Intens verdriet

• Toont buitensporige bezorgdheid voor anderen

• Gevoelens van schuld en schaamte

• Steeds opstandiger tegen autoriteit

• Neemt meer risico's, roekelozer gedrag

• Agressie

• Zelfdestructie

• Gevoel van hopeloosheid en/of hulpeloosheid

Alle leeftijdsgroepen

Lichamelijke reacties

Dit kunnen ook tekenen zijn van een lichamelijke ziekte, dus ga met je kind naar de dokter om een lichamelijke aandoening uit te sluiten.

• (extreme) Vermoeidheid

• Strakke borst, gevoel van beklemdheid

• Kortademigheid

• Droge mond

• Spierzwakte

• Maag/buikpijn

• Duizeligheid

• Schudden, trillen

• Hoofdpijn

• Boosheid en woede

• Algemene pijnen en ongemakken

Zeer ernstige angstreacties bij kinderen

(als ze vaak voorkomen)

Kinderen die deze symptomen gedurende langere tijd vertonen hebben professionele hulp nodig.

• Teruggetrokken of heel stil met weinig of geen beweging

• Verstopt zich of loopt weg van andere mensen

• Reageert niet op anderen, spreekt niet

• Extreme en constante bezorgdheid

• Lichamelijke symptomen van zich niet goed voelen; trillen, hoofdpijn, gebrek aan eetlust, pijn en pijnen

• Agressief, probeert anderen pijn te doen

• Verward of gedesoriënteerd

Emotionele check-ins

De COVID-19-crisis is voor iedereen een emotioneel moeilijke tijd (geweest) en veel kinderen zijn er erg door getroffen, wat volwassenen er ook over beweren.

Geregeld afstemmen op je kind hoe het zich voelt zorgt voor een gevoel van veiligheid.
Een emotionele check-in is kinderen op een directe of indirecte manier vragen "hoe het met hen gaat".

Je kunt je kind bijvoorbeeld vragen een tekening of schilderwerkje te maken.
Vraag je kind om meer te vertellen over de tekening, wat het heeft getekend of waarom het bijvoorbeeld een bepaalde kleur heeft gebruikt. Dit kan sommige kinderen helpen om te praten over hoe ze zich voelen, terwijl andere kinderen het misschien fijn vinden om de tekening zonder uitleg te laten zien.
Laat je kind zelf beslissen.

Let er voor op dat je hen niet overlaadt met de vraag: “Hoe voel je je?”
Door er de loep op te leggen gaan ze zich misschien net terugtrekken en nog minder delen over wat hen bezighoudt.

Gedrag is communicatie

Bovendien hebben veel kinderen de woordenschat niet om zich uit te drukken.
Vandaar dat het belangrijk is om naar hun gedrag te kijken.
Daarmee tonen ze wat in hun binnenwereld leeft en/of wat een behoefte is die vraagt om ingevuld te worden.
Aan ons om dat gedrag niet te veroordelen, maar om het te vertalen, zodat we ons kind zo goed mogelijk kunnen helpen.
Weet dat boosheid / woede een secundaire emotie is waaronder altijd een andere emotie schuilgaat, bv. angst, overweldiging, schaamte, bezorgdheid, teleurstelling …
Neem hun gedrag dus niet persoonlijk. Je hebt niet gefaald als ouder. Gedrag is communicatie: kinderen drukken ermee uit dat bepaalde emoties te overweldigend zijn, dat ze bepaalde behoeften hebben die niet vervuld zijn of dat ze bepaalde vaardigheden nog niet onder de knie hebben.

Activiteiten om stress te verminderen en het welzijn van je kind te bevorderen

Deze activiteiten kunnen samen met je kind worden gedaan om stress te verminderen. Zo reik je positieve copingstrategieën aan die het welzijn bevorderen, niet alleen voor je kind, maar ook voor jou. Win-win!

Buikademhaling

Als we gestrest zijn, wordt onze ademhaling vaak oppervlakkig, hoog in onze borstkas en vergeten we diep in te ademen in onze buik, of abdominaal.
Buikademhaling is kalmerend en helpt ons om zuurstof diep in onze longen te krijgen.

Zo doe je dat:

• Leg je hand op je buik.

  Haal 5 keer adem: adem 3 seconden in door de neus, hou 1 seconde vast en adem 5 seconden uit door de mond.
  Alsof je traag een kaarsje uitblaast.
  Het is belangrijk dat de uitademing langer duurt dan de inademing.

• Leg uit dat je kind bij het inademen de buik zachtjes opblaast als een ballon en bij het uitademen de lucht weer langzaam uit de ballon laat ontsnappen.

Mijn speciale plek

Soms kan de wereld om ons heen overweldigend aanvoelen.
Door even de tijd te nemen om zich voor te stellen dat ze ergens rustig zijn zonder stress, kunnen kinderen zich minder gestrest voelen.

Zo doe je dat:

Ga in een comfortabele houding zitten of liggen, sluit je ogen en ontspan.
Laat je ogen zacht worden, je tanden, je tong, je kaken, je schouders …

Misschien voel je wel hoe je zitvlak de stoel raakt, of je voeten de grond, of als je ligt: hoe je rug de grond (bed/zetel/tapijt …) raakt.
De zwaartekracht helpt jouw lichaam steun geven.
Leg nu je handen op je buik. Voel je hem zachtjes op en neer gaan?
Je hoeft niet per se iets te veranderen aan je ademhaling.
Voel maar hoe je lichaam vanzelf ademt.

Luister en volg het verhaal in je gedachten.
Stel je voor dat jij gewoon in het verhaal staat:

"Stel je voor dat je op een wit zandstrand staat. Het is vroeg in de ochtend, en alles is stil.
De zon komt langzaam op, en je voelt het warme licht op je gezicht en je lichaam.
Je voelt je gelukkig, vrij en vredig. Het zand onder je blote voeten is zacht en warm.
Een licht briesje streelt je gezicht. De lucht is blauw en open en boven vliegen en zingen vogels.
Deze plek is veilig. Je kunt je hier ontspannen.
Dit is een plek waar je altijd naar terug kunt komen, een plek die er altijd is, in je hart.
Je kunt het bezoeken wanneer je maar wilt.
Blijf er maar eventjes hangen.

Begin nu, heel geleidelijk, je ademhaling weer op te merken - het zachte ritme van in- en uitademen.
Merk het gevoel van de lucht op je huid op.
Begin heel zachtjes met je vingers en tenen te wiebelen.
Adem in en strek je eens flink uit.
Adem diep uit.

Als je er klaar voor bent, open dan je ogen."

Brieven schrijven

Als je kind sommige vrienden of familieleden voor lange tijd niet kan zien kan het schrijven van een brief helpen om de band met die persoon te vieren, ook al is hij/zij niet lijfelijk aanwezig.

Zo doe je dat:

Vraag je kind een brief te schrijven of een tekening te maken voor een liefste mens die hij/zij al lang niet meer heeft gezien.

De volgende vragen kunnen helpen:

• Wat zou je tegen hem/haar willen zeggen als hij/zij vandaag bij jou zou zitten?

• Wat vind je zo leuk aan hen?

• Welke herinneringen aan hen doen jou glimlachen?

Maak gevoelens bespreekbaar

Maak het normaal om te delen over jouw binnenwereld, ook als jij lastige of onaangename gevoelens ervaart.
Niet door je kind ermee te overladen, maar er eerlijk over te spreken, zonder te veel poespas.
Dat zorgt ervoor dat je kind zich niet alleen voelt wanneer het dezelfde gevoelens heeft.

Zo doe je dat:

• Praat zelf, al dan niet langs je neus weg, over hoe jij je voelt. Vraag aan je kind bv. “Heb jij je vandaag blij gevoeld?” “Weet je nog wanneer?” Beantwoord hun antwoord met je eigen ervaring. “Ik heb mij vandaag ook blij gevoeld. Toen …” “Heb jij je vandaag verdrietig gevoeld?” enz.

• Je kan de gelegenheid nemen om de woordenschat van je kind te vergroten door minder evidente woorden te gebruiken.
  Dus, i.p.v. blij, bang, boos, verdrietig kan je woorden als teleurgesteld, jaloers, ongerust, bezorgd, gespannen, dankbaar, tevreden … introduceren. Hoe meer ze die woorden horen, hoe makkelijker en vaker ze die later kunnen gebruiken.

• Als je verhalen (voor)leest of als je kinderen animatiefilmpjes kijken, grijp de gelegenheid aan om via de personages uit het verhaal over gevoelens te praten. “Hm, dat moet lastig zijn voor (naam personage). Heb jij dat ook al gevoeld?”

• Kinderboeken over gevoelens kunnen ook helpend zijn.

Hoe meer wij als volwassene het voelen van lastige, onprettige emoties normaliseren, hoe meer onze kinderen zich bewust worden van hun eigen emoties en die van anderen. En dus ook van de volheid van ons mens-zijn.
Zo zullen ze minder overweldigd zijn als ze moeilijke, onaangename emoties ervaren, vergroten ze hun veerkracht en wordt hun empathisch vermogen gevormd en uitgebreid.

📷 foto thumbnail: Elisa Ventur via Unsplash
📄 bron tekst: unicef.org + aanvullingen Adinda Cocquyt
💌 Mijn nieuwsbrief ontvangen? Klik hier.
🤗 Zeer welgekomen in mijn besloten FB-groep Ouderschouders.
👍🏻 Geef mijn FB-pagina De volgende 1000 dagen een duimpje!