Genderbewust opvoeden: wat, waarom, hoe?

12 mrt

“Hoe wij met onze kinderen omgaan bepaalt voor een groot stuk hoe zij zelf met andere kinderen en later met andere volwassenen omgaan.”

Gender en sekse: het verschil

“In de huidige samenleving valt er nog steeds niet te ontsnappen aan man-vrouwstereotypen.
Ouders, opvoeders, televisie, boeken, vrienden, collega’s, religies, … we worden overladen met ideeën en verwachtingen over wat het betekent om een jongen of een meisje te zijn.
Deze verwachtingen overstijgen de louter biologische verschillen tussen mannen en vrouwen.
Om hier beter inzicht in te krijgen, maakt men een onderscheid tussen ‘sekse’ en ‘gender’.

Het concept gender slaat op het sociale geslacht, de ideeën en verwachtingen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid.
Deze zijn sociaal en cultureel bepaald en worden voortdurend veranderd, verfijnd en bijgeschaafd.
Dit in tegenstelling tot sekse, het biologische geslacht, de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen.
Deze zijn universeel en (meestal) onveranderlijk.
Meestal, want ook bij geslachtskenmerken is een strikte M/V opdeling niet altijd even duidelijk.
Intersekse personen zijn mensen die in mindere of meerdere mate kenmerken van beide geslachten vertonen.

Op het persoonlijke niveau geeft gender mee vorm aan ons zelfbeeld en het beeld dat anderen van ons hebben.
Van vrouwen verwacht men bijvoorbeeld dat ze meer emotioneel en zorgend zijn, bij mannen verwacht men eerder rationaliteit en competitiegeest.”

bron: RoSa vzw

Insert: de opvoeding

Opvoeden is 1 van de moeilijkste en ook 1 van de belangrijkste dingen die ons te doen staan.

Laten we ervan uitgaan dat de meeste ouders het beste voor hebben met hun kinderen en hen maximale kansen willen geven.
Niet iedereen beschikt over dezelfde vaardigheden, kennis, voorgeschiedenis, inzichten, achtergrond, woordenschat, know-how … En lang niet iedereen heeft nog een stevig netwerk of een village rond zich die voor steun kan zorgen.

Hoe je het ook draait of keert, opvoeden is geen makkelijke klus.
“Ik zou beter …” of “Ik moet …” of “Ik wil liever …” zijn zinnen die ik hoor van veel ouders, mezelf incluis.

Ik geloof echt dat ieder doet wat zij/hij kan binnen haar/zijn/hun mogelijkheden.

Daarom denk ik dat samenwerken en een breed draagvlak creëren veel meer oplevert dan elkaar te beschuldigen of te beschimpen o.w.v. de manier waarop we de dingen aanpakken.

Hoe kan genderbewust opvoeden bijdragen aan meer sociale gelijkheid ?

Wel, gender vestigt er de aandacht op dat biologische verschillen vaak vertaald worden in sociale ongelijkheid.
Zolang die sociale ongelijkheid - op gelijk welk vlak - zich manifesteert, blijft het nodig om het persoonlijk en/of collectief bewustzijn te vergroten.
Bewustwording zorgt ervoor dat er meer openheid, begrip en mildheid ontstaat voor alle aspecten die ons tot mens en maatschappij maken.
Uiteindelijk gaat het voor mij altijd over de dialoog blijven aangaan, over je openstellen, over eerlijk “Dat weet ik eigenlijk niet zo goed.” zeggen, over verschillende stemmen willen horen, weg van schuld en boete en het grote, eigen gelijk.
Of het nu over racisme, identiteit, communicatie, seksisme, migratie, feminisme, seksuele voorkeur, gender ... gaat.

Genderbewust opvoeden gaat over kinderen een zo breed mogelijke basis geven waarin ze kunnen onderzoeken hoe het leven en hun lichaam in elkaar zit.
Hoe meer mogelijkheden kinderen krijgen in hun spel, hoe meer ze kunnen leren over zichzelf en de wereld, zonder dat ze van jongs af aan in een bepaalde richting worden geduwd, hoe opener hun blik op die wereld en de mensen die erin leven.
Om de genderklik te kunnen maken, is het interessant om gender te herkennen en de mechanismen die het in stand houden leren begrijpen.

Ik dacht dat ik er zelf al veel over wist, maar hey, little did I know. Altijd blij als ik kan bijleren. 🙏🏼

Genderbewust opvoeden is misschien nog relatief nieuw voor jou en om die reden misschien niet zo makkelijk om mee aan de slag te gaan. Volgens mij is het nochtans meer dan broodnodig.

Want, wat nog moéilijker is, is het dagelijks opboksen tegen tonnen vooroordelen, haatmail, haatberichten, fysieke en andere bedreigingen en angst om je op straat of zelfs in je familie of vriendenkring te tonen zoals je bent, gelijk over welke soort diversiteit (etnisch, cultureel, religieus, seksuele geaardheid, gender, leeftijd …) het gaat - gewoon maar omdat jij jij bent.

Ik geloof in practice makes progress.
En … kleine stapjes zijn ook stappen.
Als we die massaal samen zetten, dan komen we al een heel eind verder.

Je vindt hieronder een hoop tips rond genderbewust opvoeden.
Niet omdat ik er zo veel van afweet.
Wel omdat ik oeverloos en enthousiast kan blijven praten over het effect van respectvol en bemoedigend opvoeden.
En genderbewustzijn maakt daar deel van uit.

Oké. Hoe begin ik ermee?

Met de eerste stap: je informeren. Dat kan je bij deze al afvinken 🙌🏼

Concreet:

#1 — Lees boekjes met je kinderen waarin diversiteit geen 'speciaal ding' is, maar wel gewoon een gewoon verhaal met gewone mensen. bv. Het huis met de gele deur van Hanne Luyten, waarin het verhaal (op rijm) wordt verteld van een gezin met 7 kinderen.
Zie ook de lijst die je in de extra tips terugvindt.

#2 — Koop niet enkel roze/blauwe spullen.

#3 — Richt de speelruimte / kleuterklas niet in met de traditionele ‘hoekjes’ als poppenhoek, keukenhoek, winkelhoek, de automat, de werkbank en de bouwhoek met zoveel impliciete verwijzingen naar jongens/meisjesindeling.
Om te vermijden dat kinderen gaan zeggen: “Zeg, dat is hier wel voor de jongens/meisjes, hé” kan je verschillende soorten speelgoed mengen. Zet het poppenhuis bv. in de bouwhoek.
Dat is sociaal veiliger en goed voor de ontwikkelingskansen.
De kans is groter dat een kind bij zichzelf talenten en vaardigheden ontdekt die stereotiep gezien niet bij het geslacht horen.
Benoem de hoeken op een andere manier bv. met kleuren.

#4 — Word je bewust van de man-vrouwuitspraken die je doet.
Jongens krijgen doorgaans meer schouderklopjes voor initiatief nemen, sterk zijn en zelfstandig zijn.
Meisjes krijgen meer complimenten op hun uiterlijk, behulpzaamheid en volgzaamheid.
Bijvoorbeeld:

“Zo flink!” tegen een meisje betekent vaker “Jij hebt gedaan wat ik vroeg.“
“Zo flink!” tegen een jongen betekent eerder “Jij hebt sociaal aanvaardbaar gedrag vertoond.”
“Maar zo mooi dat jij bent!” tegen een meisje.
“Jij hebt goed geholpen, hoor!” tegen een meisje.
“Amai, dat is echt stoer.” tegen een jongen.
“Ben jij sterk? Ga jij mij helpen om die bakken op hun plaats te zetten?” tegen een jongen.

Ook hier geldt: draai het eens om.
Bedank jongens als ze andere kinderen helpen, vraag aan meisjes om iets te doen waar kracht voor nodig is, zeg tegen een jongen dat hij mooi is, laat hem zijn nagels lakken of verkleden met jurken en kettingen, steek een meisje in een superheldenpak enz.

#5 — Wees je bewust van de woorden die je gebruikt.
Wat je benoemt, daar leg je de nadruk op.
Met het voorbeeld van het boek Het huis met de gele deur. I.p.v. “Gaan we nog eens dat boekje over die twee mama’s lezen?”, zeg “Gaan we nog eens dat boekje over die 7 kindjes lezen?”
Probeer volgende uitspraken te vermijden:

I.p.v. "Heb je al een vriendje/vriendinnetje?" tegen respectievelijk de dochter en de zoon. Vraag: "Heb je al een liefje?"
I.p.v. “Je gaat toch zo' geen brede broek aandoen, zeker? Dat is zo mannelijk.” tegen je dochter. Vraag: “Wat maakt dat je je zo goed voelt in die broek?“
Laat haar vertellen.
Beslis daarna of het nuttig / aangewezen / belangrijk is dat jij haar zegt dat die broek haar eigenlijk niet staat.
tegen je zoon: "Je gaat toch geen kleedje aandoen om naar school te gaan? Dat is voor meisjes."
Zeg: *niets* (je zegt toch ook niets speciaals als hij een broek aantrekt?)
Het kan zijn dat je bezorgd bent omdat er een kans bestaat dat hij wordt uitgelachen op school.
Toch zou ik zeggen: - en dat vergt moed - laat je zoon vertrekken naar school, zeker als hij zich thuis altijd heel comfortabel gevoeld heeft in het dragen van bv. rokjes, kleedjes etc.
Wees uiteraard alert voor eventuele heftige gevoelens achteraf.
Wees dan empathisch en luister actief.
Verzeker hem: “Voor mij mag jij zijn wie je bent, jij mag aandoen wat je wil. Voor andere mama’s of papa’s en dus ook voor andere kindjes is dat misschien wat moeilijker.”
Als je hem echt niet ‘voor de leeuwen wil gooien’ kan je iets zeggen als: “Oké schat, prima keuze. Het kan misschien wel zijn dat andere kinderen dat niet vinden.”
Desnoods oefen je eens samen via een rollenspel wat hij kan zeggen/doen als er commentaar op zijn kledij komt.
Eigenlijk geldt altijd: kijk naar je kind, hoe groot is haar/zijn zelfvertrouwen en veerkracht?

#6 — Vervang in genderstereotiepe verhaaltjes al voorlezend bepaalde woorden of draai bepaalde rollen om:

jongen/meisje > kind
flink > weglaten, schrappen, weg uit je woordenboek.
Hij heeft flink zijn tanden gepoetst. > Hij heeft zijn tanden gepoetst.
Hij heeft flink zijn best gedaan. > Hij heeft gedaan wat hij kon.
Opgeruimd! Dat is flink van Baran. > Het is Baran gelukt om alles op te ruimen.
Jitske heeft flink gewerkt voor school. > Jitske heeft veel schoolwerk gedaan gekregen vandaag.
Emil vond het zo fijn om met de poppen te spelen. Esma deed ijverig verder met haar timmerwerk.

#7 — Bij rollenspelen of verhalen rond ‘het gezin’: trek het open.
Maak van een traditioneel kerngezin geen modelgezin.
Er zijn eenoudergezinnen, samengestelde gezinnen met plusouders, plusbroers -en zussen, gezinnen met 2 papa’s of 2 mama’s, wensgezinnen, pleeggezinnen …

#8 — Als je opmerkt dat je nogal veel of vaak genderstereotiepe uitspraken doet: don't beat yourself up for it.
Zie het als data waar je iets mee kan aanvangen.
Met schuld, schaamte en pijn breng je niet meer vrede en liefde in de wereld. Integendeel.

#9 — Wees niet verontwaardigd als je kind verschillen opmerkt.
“Oooh, kijk papa, twee jongens die kussen, hihi.”
Dat kan uit nieuwsgierigheid of verwondering of verlangen of liefde zijn.
We zijn sociale dieren en vergelijken onszelf constant met elkaar.
Relaties zijn gebaseerd op hoe we onszelf t.o.v. de ander zien.
En hoe meer ‘verschillende anderen’ je kind ziet om zich aan te spiegelen, hoe rijker en uitgebreider zijn belevingswereld wordt en hoe opener zijn blik op de wereld.
Kinderen oordelen niet zo snel, tenzij ze het leren van de contexten waarin ze leven: thuis, school, vereniging …
Je kan trouwens antwoorden met: “Toch mooi, hé, de liefde?!”

#10 — Als je kind zegt: 'Mijn vriendje zegt dat meisjes niet met meisjes mogen trouwen', probeer dan niet om onmiddellijk te zeggen dat dat wél mag. Zeerrrr verleidelijk, ik weet het.

Nodig eerst je kind uit om er zelf over na te denken - zonder oordeel, niet naar het vriendje, niet naar wat je kind denkt:

“Zegt je vriendje dat? Wat denk jij daarover? Wat vind jij daarvan? Wat is dat eigenlijk, liefde?”

Daarna kan je zeggen hoe jij ertegenover staat, informatief, niet bedoeld om jouw mening aan je kind op te dringen.
Laat je kind zelf zijn/haar overtuigingen groeien.
(Weet: jij bent als ouder/opvoeder een steunfiguur, een mens naar wie ze opkijken, wie ze keihard nadoen, dus wees er maar zeker van: jouw invloed is groot.)

#11 — Ga nu ook niet de omgekeerde beweging maken en atypisch gedrag ostentatief goedkeuren of genderstereotiep gedrag afkeuren.
Bv. dolblij zijn als je dochter een gereedschapskist voor haar verjaardag vraagt en enigszins teleurgesteld reageren als ze een pop in een roze buggy wil. Daar is absoluut niets mis mee!
Als er veel soorten speelgoed beschikbaar zijn en je kind kan kiezen: laat het dan vooral helemaal doen.
En als er niet veel speelgoed voor handen is: laat het ook doen. Kinderen zijn kinderen. Ze leren enorm veel vanzelf.

#12 — Zet in op emotionele geletterdheid: vergroot je kind zijn woordenschat rond emoties door er zelf terloops over te praten. Maak het iets gewoons.
Leer je kinderen hun emoties reguleren door zelf kalm te blijven en met onverdeelde aandacht aanwezig te zijn bij situaties met heftige gevoelens.
Leer hen hun emoties kennen, herkennen en ermee omgaan.
Leer hen wat het kan doen met een mens als emoties niet geleefd worden en zich binnen in jou nestelen en uitgroeien tot enorme bommen van onverwerkte angst, boosheid en verdriet.
Misschien is het nodig dat je je eigen emotiewereld onderzoekt en kijkt hoe het daarmee gesteld is.
Staat jouw eigen emotieregulatie op punt? Werkt het goed?

#13 — Wees mild. Zeker voor jezelf. De wereld veranderen gebeurt niet in 1, 2, 3.
Maar jouw wereld misschien wel.
Toon zachtheid, voor jezelf en voor je kinderen, ook als het allemaal te lastig en te zwaar is.
Het zijn ongelooflijk zotte tijden.
De boog staat keihard gespannen, zeker voor ouders.

Mocht het allemaal een beetje vervelend of raar of ongemakkelijk aanvoelen voor jou, laat het gebeuren.
Merk het op en veroordeel jezelf niet, hoewel die gevoelens je misschien wel kunnen overvallen.
Je brein probeert je namelijk te beschermen, want verandering wordt per definitie als ‘gevaar’ beschouwd en zet het stress-systeem in gang.
Maar weet je wat? Je brein heeft het bijlange niet altijd bij het rechte eind.

“Je moet niet altijd geloven wat je eigen gedachten zeggen.”

Merk het op en doe er niets speciaals mee.
En als je er tóch iets mee doet, dan liefst iets constructiefs.
Zet stappen. Mini. Maxi. Maakt niet uit.
En strooi liefde in het rond. Veel.

Het is nodig.

Hier alvast wat van mij voor jou.

❤️🧡💛💚💙💜🖤🤍🤎

Adinda — 11/03/2021

Extra tips:

Op zoek naar kinderboeken die net dat tikkeltje anders (en toch heel gewoon) zijn?
Ellavzw: kenniscentrum gender en etniciteit
Genderklik.be: officiële website van de Vlaamse Overheid, beheerd door RoSa vzw
Rosavzw.be: voor meer informatie over gender en gelijke kansen m/v
Lumi.be, ontwikkeld door çavaria, is een website gericht op het ondersteunen van holebi- en transgender personen.
Transgenderinfo.be: centraal punt voor alle vragen over het transgenderthema.
Gendervonk.be, ontwikkeld door het Transgender Infopunt, is een website specifiek gericht op het ondersteunen van transgender personen en ouders van transgender jongeren.
Ellavzw.be: Wat als een kind langdurig, permanent en op meer dan één vlak het gedrag van de andere sekse vertoont? Meer info kan je op deze site vinden.
WatWat biedt no-nonsense info voor jongeren. Je vindt er een heel pak artikels over LGBT+ en (seksuele) identiteit.
Sensoa biedt lespakketten over gender en genderrollen

Adinda Cocquyt